​

   Fenologia jest nauką badającą zjawiska okresowości w życiu roślin (fitofenologia) i zwierząt (zoofenologia), związane z czynnikami klimatycznymi i zmianą pór roku, takie jak np. kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie i zrzucanie liści u roślin,  a u zwierząt np:.zapadanie w sen zimowy, przyloty i odloty ptaków, czy wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów.

Zasadniczo opiera się na obserwacjach, które przykładowo są umieszczane tutaj na podstronie w załączonym kalendarzu o nazwie "Obserwacje przyrodnicze".
Dokumentowane są w nim subiektywnie i wybiórczo tylko niektóre zjawiska z wydarzeń fenologicznych polskiej flory i fauny w środkowym regionie (sektorze: 52-53° N - 16° E) geograficznej i przyrodniczo-leśnej krainy Wielkopolsko-Pomorskiej.

Wybrane gatunki roślin, które są wymienione w dalszej części opracowania, określa się jako rośliny wskaźnikowe (inaczej - diagnostyczne) dla fenologicznych pór roku. Podobnie w innego rodzaju obserwacjach wykorzystuje się konkretne rośliny również jako wskaźnikowe do ustalania rodzaju, żyzności, kwasowości, wilgotności i innych cech gleb, powietrza, skali zanieczyszczenia środowiska.

U roślin fenologiczne pory roku są wyznaczane przez ich:

• kiełkowanie, 

• zawiązywanie i rozwój pączków liściowych, 

• rozwój liści i organów podziemnych, 

• zawiązywanie i rozwój pączków kwiatowych, 

• kwitnienie, 

• zawiązywanie nasion, owocowanie, 

• rozsiewanie nasion, 

• zrzucanie liści,  

• czasem i inne charakterystyczne fazy rozwoju,   

nazywane są fazami fenologicznymi, albo rytmami fenologicznymi stanowiącymi procesy tworzące zmiany fizjologiczne i morfologiczne roślin w odpowiedzi na sezonową rytmikę zmian warunków klimatycznych.

​

Cykle i fazy rozwojowe roślin wpływają bezpośrednio na podobne cykle i fazy rozwojowe w świecie zwierząt wskazując na ich ścisły związek współistnienia, zależny od ściśle określonych warunków klimatycznych i innych uwarunkowań środowiskowych. Tak jak temperatura otoczenia decyduje o pobudzeniu i trwaniu procesów życiowych, a długość dnia i światło słoneczne o fazach i cyklach rozwojowych roślin, to u zwierząt dostępne zasoby pokarmowe.

​

Praktyczne wykorzystanie czasu występowania niektórych faktów fenologicznych ma znaczenie gospodarcze i jest istotne m.in. w rolnictwie dla dokonania wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej i określania optymalnych terminów zabiegów agrotechnicznych, np. terminu siewu i zbioru, pojawienia się szkodników upraw.

W zależności od warunków pogodowych, fenologiczne pory roku rozpoczynają się i kończą co roku w nieco różnym, lecz podobnym okresie, a czas ich trwania w przybliżeniu również jest podobny. 

​

Coroczne zjawiska fenologiczne regionalnie są zróżnicowane w zależności od położenia geograficznego i wysokości nad poziomem morza. Lokalnie także mogą występować widoczne różnice uwarunkowane właściwościami środowiska.  Z tej przyczyny wybieramy i przez wiele lat obserwujemy w stałej i niezmiennej lokalizacji konkretny egzemplarz bądź jego grupę gatunkową.

​

Sezon wegetacyjny zwykle rozpoczyna się, kiedy w dzień temperatura powietrza osiąga powyżej +5 st. C i trwa średnio około 260 dni (około: 100 dni wiosna, 85 dni lato i 75 dni jesień).

Zima jest dla roślin okresem spoczynku i trwa około 105 dni. W tym czasie dostrzegalnie wszelka wegetacja zamiera, choć zdarza się, że w dłuższych bezmroźnych okresach, niektóre chwasty ogrodowe jak gwiazdnica pospolita (Stellaria media), czy wiechlina roczna (Poa annua) mogą lokalnie rozwijać się i kwitnąć.

​

     W naszej polskiej strefie geograficznej i klimatycznej rok przyrodniczy dla flory i fauny, w tym w wyróżniającym go okresie wegetacyjnym roślin, można dzielić na zasadnicze cztery pory roku i dwanaście okresów fenologicznych:

​

Wiosna:

1. Przedwiośnie (zaranie wiosny)
2. Pierwiośnie (wczesna wiosna)
3. Wiosna (pełnia wiosny)

​

Lato:

4. Wczesne lato
5. Lato (pełnia lata)
6. Późne lato

​

Jesień:

7. Wczesna jesień
8. Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
9. Późna jesień

​

Zima:

10. Przedzimek
11. Pełnia zimy
12. Spodzimek

​

      Tak zróżnicowane pory roku i związane z nimi intensywne sezonowe zmiany w świecie roślin i zwierząt zawdzięczamy położeniu Polski w  w strefie  klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego charakteryzującego się zmiennymi stanami pogody.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------  

     Powszechnie używany na świecie kalendarz gregoriański, służący do odliczania  czasu, ma również cykl roczny, w przybliżeniu nawiązujący do zmieniających się głównych naturalnych pór roku.

Dzieli się umownie na cztery kwartały oraz dwanaście miesięcy:

• I kwartał: styczeń - luty - marzec

• II kwartał: kwiecień - maj - czerwiec

• III kwartał : lipiec - sierpień - wrzesień

• IV kwartał: październik - listopad - grudzień

Fenologicznych pór roku nie można do nich wprost przypisać, ponieważ są zmienne i zależne od regionalnych zmian pogodowych i klimatycznych. 

​​